Ang TB o tuberculosis ay isang sakit na dulot ng bacteria na tinatawag na Mycobacterium tuberculosis. Ang bacteria na ito ay nakakahawa at nakakaapekto sa iba’t ibang bahagi ng katawan, lalo na sa baga.
Ang mga sintomas ng TB ay maaaring maging ubo, lagnat, pagbaba ng timbang, pagdugo ng ilong, at hirap sa paghinga. Kung hindi maagapan, ang TB ay maaaring magdulot ng komplikasyon, tulad ng pagkasira ng baga, pagkalat ng impeksyon sa ibang organs, o kamatayan.
Ang TB ay nagagamot sa pamamagitan ng pag-inom ng mga gamot na nakakapagpatay sa bacteria. Ang mga gamot na ito ay ibinibigay ng doktor sa pamamagitan ng isang programa na tinatawag na DOTS o Directly Observed Treatment Short-course.
Sa ilalim ng DOTS, ang pasyente ay kailangang uminom ng mga gamot sa harap ng isang health worker, upang masiguro na tama at kumpleto ang paggamot. Ang paggamot sa TB ay tumatagal ng anim na buwan o higit pa, depende sa uri at kalubhaan ng sakit.
Mga Uri ng Gamot sa TB
Ang mga gamot sa TB ay maaaring hatiin sa dalawang uri: ang first-line drugs at ang second-line drugs. Ang first-line drugs ay ang mga gamot na unang ginagamit sa paggamot sa TB, dahil sila ang pinaka-epektibo at pinaka-ligtas na gamot.
Ang second-line drugs ay ang mga gamot na ginagamit kung ang first-line drugs ay hindi epektibo, hindi ligtas, o hindi available. Ang second-line drugs ay mas mahal, mas mahirap hanapin, at mas maraming side effects kaysa sa first-line drugs.
Ang mga first-line drugs sa TB ay ang mga sumusunod:
- Isoniazid (INH) – ang pinaka-epektibo na gamot sa TB, na nakakapagpatay sa bacteria sa loob at labas ng mga cells. Ito ay kadalasang inuulit sa buong paggamot.
- Rifampicin (RIF) – ang pangalawang pinaka-epektibo na gamot sa TB, na nakakapagpatay sa bacteria sa loob at labas ng mga cells. Ito ay kadalasang inuulit sa buong paggamot.
- Pyrazinamide (PZA) – ang gamot na nakakapagpatay sa bacteria sa loob ng mga cells, lalo na sa mga acidic na lugar. Ito ay kadalasang inuulit sa unang dalawang buwan ng paggamot.
- Ethambutol (EMB) – ang gamot na nakakapigil sa paglaki at pagdami ng bacteria. Ito ay kadalasang inuulit sa unang dalawang buwan ng paggamot.
- Streptomycin (SM) – ang gamot na nakakapagpatay sa bacteria sa labas ng mga cells. Ito ay kadalasang inuulit sa unang dalawang buwan ng paggamot, ngunit sa pamamagitan ng injection.
Ang mga second-line drugs sa TB ay ang mga sumusunod:
- Fluoroquinolones, tulad ng ciprofloxacin, levofloxacin, o moxifloxacin – ang mga gamot na nakakapagpatay sa bacteria sa loob at labas ng mga cells. Ito ay ginagamit kung ang pasyente ay hindi tumutugon sa RIF o may resistant na bacteria.
- Aminoglycosides, tulad ng amikacin, kanamycin, o capreomycin – ang mga gamot na nakakapagpatay sa bacteria sa labas ng mga cells. Ito ay ginagamit kung ang pasyente ay may multidrug-resistant TB (MDR-TB) o extensively drug-resistant TB (XDR-TB). Ito ay kailangang i-inject sa pasyente.
- Thioamides, tulad ng ethionamide o prothionamide – ang mga gamot na nakakapigil sa paggawa ng mga sangkap na kailangan ng bacteria. Ito ay ginagamit kung ang pasyente ay may MDR-TB o XDR-TB.
- Cycloserine – ang gamot na nakakapigil sa paggawa ng mga sangkap na kailangan ng bacteria. Ito ay ginagamit kung ang pasyente ay may MDR-TB o XDR-TB.
- Para-aminosalicylic acid (PAS) – ang gamot na nakakapigil sa paggawa ng mga sangkap na kailangan ng bacteria. Ito ay ginagamit kung ang pasyente ay may MDR-TB o XDR-TB.
Basahin: Bawal na Pagkain sa May Tuberculosis
Mga Epekto ng Gamot sa TB
Ang mga gamot sa TB ay maaaring magdala ng mga side effects sa pasyente, na maaaring maging mild o severe, depende sa uri at dosis ng gamot. Ang mga side effects na ito ay maaaring maging:
- Pagsakit ng tiyan, sikmura, o atay
- Pagduduwal, pagsusuka, o pagtatae
- Pagkawala ng gana sa pagkain o pagbaba ng timbang
- Paglabo ng mata o paningin
- Paglabo ng tenga o pandinig
- Pagkabulol o pagkalito
- Pagkabalisa o pagkairita
- Pagkakaroon ng allergy, rashes, o pangangati
- Pagkakaroon ng anemia, leukopenia, o thrombocytopenia
- Pagkakaroon ng hepatitis, nephritis, o pancreatitis
Kung makaranas ng mga side effects ang pasyente, dapat niyang ipaalam agad sa doktor o health worker, upang mabigyan ng tamang payo o gamot. Huwag itigil ang pag-inom ng gamot nang walang pahintulot ng doktor, dahil ito ay maaaring magdulot ng mas malalang problema, tulad ng paglaban ng bacteria sa gamot o paglala ng sakit.
Paano Maiiwasan ang TB?
Bukod sa pag-inom ng mga gamot sa TB, mayroon ding ilang mga paraan para maiwasan ang pagkakaroon o pagkalat ng TB, tulad ng mga sumusunod:
- Magpatingin sa doktor o health center kung may sintomas ng TB, upang makapagsimula ng paggamot at maiwasan ang pagkahawa sa iba.
- Magpabakuna ng BCG vaccine, lalo na sa mga bata, upang maprotektahan ang katawan laban sa TB.
- Maghugas ng kamay, maglinis ng katawan, at maglinis ng paligid, upang maiwasan ang pagdami ng bacteria.
- Mag-iwas sa mga taong may TB, o magsuot ng mask o tissue, upang maiwasan ang paglanghap ng bacteria.
- Mag-eehersisyo, magpahinga, at kumain ng masustansyang pagkain, upang mapalakas ang immune system at mapabuti ang kalusugan ng baga.