Ang mga sakit na namamana ay mga kondisyon na nakukuha mula sa mga magulang o kamag-anak. Ang mga ito ay dulot ng mga abnormalidad sa genes, na mga bahagi ng DNA na nagtatakda ng mga katangian ng isang tao. Ang mga sakit na namamana ay maaaring magdulot ng iba’t ibang sintomas at komplikasyon, depende sa uri at antas ng gene mutation.
Ang mga sakit na namamana ay maaaring mahati sa tatlong pangunahing kategorya: autosomal dominant, autosomal recessive, at X-linked. Ang mga ito ay nakabatay sa kung paano naipapasa ang mga sakit sa mga anak.
Autosomal Dominant
Ang mga sakit na autosomal dominant ay mga sakit na naipapasa kung ang isa sa mga magulang ay mayroong abnormal na gene sa isa sa kanilang 22 na pares ng autosomes, na mga chromosomes na hindi kasama ang sex chromosomes. Ang mga anak na mayroong autosomal dominant na sakit ay may 50% na tsansa na magmana ng abnormal na gene at magkaroon ng sakit. Halimbawa ng mga autosomal dominant na sakit ay ang Huntington’s disease, Marfan syndrome, at neurofibromatosis.
Autosomal Recessive
Ang mga sakit na autosomal recessive ay mga sakit na naipapasa kung ang parehong magulang ay mayroong kopya ng abnormal na gene sa isa sa kanilang 22 na pares ng autosomes. Ang mga anak na mayroong autosomal recessive na sakit ay may 25% na tsansa na magmana ng dalawang kopya ng abnormal na gene at magkaroon ng sakit. Halimbawa ng mga autosomal recessive na sakit ay ang cystic fibrosis, sickle cell anemia, at Tay-Sachs disease.
X-linked
Ang mga sakit na X-linked ay mga sakit na naipapasa kung ang isa sa mga magulang ay mayroong abnormal na gene sa kanilang X chromosome, na isa sa dalawang sex chromosomes. Ang mga anak na mayroong X-linked na sakit ay may iba’t ibang tsansa na magmana ng abnormal na gene, depende sa kasarian nila at sa kung aling magulang ang mayroong abnormal na gene. Halimbawa ng mga X-linked na sakit ay ang hemophilia, Duchenne muscular dystrophy, at color blindness.
Paano Malalaman kung Mayroon Kang Sakit na Namamana?
Ang mga sakit na namamana ay maaaring matukoy sa pamamagitan ng mga sumusunod na paraan:
- Pagsusuri ng kasaysayan ng pamilya. Ang pagtatanong sa mga kamag-anak tungkol sa kanilang kalusugan at mga sakit na namana nila ay maaaring makatulong sa pagtukoy kung mayroon kang mataas na panganib na magkaroon ng isang sakit na namamana.
- Pagsusuri ng mga sintomas. Ang pagpunta sa doktor at pagpapa-check up ay maaaring makatulong sa pagtukoy kung mayroon kang mga sintomas na nauugnay sa isang sakit na namamana. Ang ilan sa mga sintomas na dapat bantayan ay ang mga sumusunod: pagbaba ng timbang, paghina ng kalamnan, pagbabago sa paningin, pagdurugo, at mga bukol sa balat.
- Pagsusuri ng mga gene. Ang pagkuha ng genetic testing ay maaaring makatulong sa pagtukoy kung mayroon kang abnormal na gene na sanhi ng isang sakit na namamana. Ang genetic testing ay isang proseso na nagsusuri ng iyong DNA sa pamamagitan ng pagkuha ng dugo, laway, o iba pang mga sample. Ang genetic testing ay maaaring makatulong sa pagpaplano ng iyong kalusugan at pagbubuntis.
Paano Maiiwasan o Malulunasan ang mga Sakit na Namamana?
Ang mga sakit na namamana ay hindi maaaring maiwasan o malulunasan nang lubusan, ngunit maaaring mabawasan ang mga sintomas at komplikasyon nito sa pamamagitan ng mga sumusunod na paraan:
- Pagpapagamot. Ang pag-inom ng mga gamot o pagpapasailalim sa mga operasyon ay maaaring makatulong sa pagkontrol o pagpapabuti ng mga kondisyon na dulot ng mga sakit na namamana. Halimbawa, ang mga taong may hemophilia ay maaaring kailanganin ng mga gamot na nagpapataas ng clotting factor sa kanilang dugo, habang ang mga taong may Marfan syndrome ay maaaring kailanganin ng mga operasyon sa kanilang puso o mata.
- Pagbabago ng pamumuhay. Ang pagkakaroon ng masustansyang diyeta, regular na ehersisyo, at sapat na pahinga ay maaaring makatulong sa pagpapalakas ng iyong immune system at pag-iwas sa mga impeksyon o komplikasyon na maaaring lumala dahil sa mga sakit na namamana. Halimbawa, ang mga taong may cystic fibrosis ay maaaring kailanganin ng mga gamot na nagpapalinis ng kanilang baga, habang ang mga taong may sickle cell anemia ay maaaring kailanganin ng mga gamot na nagpapataas ng oxygen sa kanilang dugo.
- Pagkonsulta sa genetic counselor. Ang pagkonsulta sa isang genetic counselor ay maaaring makatulong sa pagbibigay ng impormasyon at payo tungkol sa mga sakit na namamana. Ang isang genetic counselor ay isang propesyonal na may kaalaman sa genetics at kalusugan. Ang isang genetic counselor ay maaaring makatulong sa pagpapaliwanag ng iyong mga resulta ng genetic testing, pagbibigay ng mga opsyon sa pagpaplano ng pamilya, at pagtulong sa iyong emosyonal na kalagayan.
Ang mga sakit na namamana ay mga kondisyon na maaaring magdulot ng mga hamon sa iyong kalusugan at buhay. Ngunit sa pamamagitan ng tamang kaalaman, pagpapagamot, at suporta, maaari mong harapin ang mga ito nang may lakas at pag-asa.